Η ηθική της πόλεως

Επιστολή ενός Αγρινιώτη

Αγρίνι, 1η Μαρτίου 1907

Αξιότιμε κ. εκδότα της ‘Ρωγμής’.

Το όνομά μου είναι Δ. Σουρλής. Κατοικώ εις το Αγρίνι, εδώ κοντά εις τον ποταμόν, και είμαι συνδρομητής εις την αξιόλογον ‘Ρωγμήν’ σας. Όταν ήμουν νέος μετέβην εις Πάδοβαν δια να σπουδάσω την ιατρικήν και, μετά από πολλά, εγνώρισα την σύζυγον, η οποία με προέτρεψε να εγκατασταθούμε εδώ, εις την προικώα πόλη, όπου κατοικώ ήδη δέκα συναπτά έτη. Ηγνόουν τότε ο δυστυχής ότι άπαξ και νυμφεύεσαι αγρινιώτιδα κόρη παραδίδεις ταυτοχρόνως την τύχην του σαρκίου σου και εις την γενέθλιον αυτής πόλιν. Ας όψονται οι ενθάδε συνάδελφοι, οι οποίοι θυμόσοφα επικυρώνουν την μοίρα ταύτη σείοντες την κεφαλήν και προφέροντες το δημώδες: «το αιδοίον σέρνει πλοίον». Την ώρα που διαβάζετε βέβαια ετούτες τις γραμμές, όχι με αιδοίο, ούτε και με τη δουλειά μου δεν μπορώ καλά-καλά να ασχοληθώ, έτσι άσχημα που με σακάτεψε ένας συμπολίτης μας αυτοκινητιστής. Τις λίγες αυτές σκέψεις μου σας τις υποβάλλω το λοιπόν καθ’ υπαγόρευσιν.

Θυμάμαι το πρώτον, όταν έφτασα εις το Αγρίνι, πόσην ισχυράν εντύπωσιν μου έκαμνε η συμπεριφορά των ανθρώπων στους δρόμους. Οδηγούσα το αυτοκίνητο και καιροφυλακτούσα μην πεταχτεί αναπάντεχα κάποιος πεζός καταμεσής της τροχιάς μου, ιδίως κανένα νήπιο, δίχως πρώτα να έχει ελέγξει την διέλευση. Και πόσες φορές μού συνέβη να επιβραδύνω την πορεία, προκειμένου να παρακολουθήσω εν ρυθμώ κηδείας κάποιες πολύ απησχολημένες εις τη συνομιλία συμπολίτισσες, οι οποίες επροπορεύοντο πεζή επί του οδοστρώματος και αδιάφορες ως προς τα πάθη που προξενούσαν στην οδική κυκλοφορία όπισθέν των. Εύλογον, εσκεπτόμην, εφόσον εις Αγρίνι εκλείπουν τα πεζοδρόμια και οι διαβάσεις πεζών, ενώ πλειστάκις διασχίζουν την πόλιν οριζοντίως και καθέτως αγέλες αμνοεριφίων.

Η ανωτέρω εντύπωσις επιβεβαιώθη όταν ευτυχήσαμε να αποκτήσουμε το πρώτο μας τέκνο. Ενθυμούμαι πόσον η δυστυχής σύζυγος δεινοπαθούσε, όποτε χρειαζόταν να μεταβεί εις την αγορά μετά του βρέφους της εντός χειραμάξης. Ανεκάλυψα τότε πως όχι μόνον πεζοδρόμια της προκοπής δεν υπήρχον εις αυτήν την πόλιν, αλλ’ ούτε καν επαρκείς χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων. Τα σταθμευμένα παραπλεύρως των δρόμων αυτοκίνητα εσχημάτιζαν πολλάκις ένα μακρόν τείχος, το οποίο δυσκόλως μπορούσε να διασχίσει μια κυρία και μάλιστα απωθώντας βρεφική χειράμαξα, με κίνδυνον και πάλι να εκθέσει το βρέφος σε διερχόμενο όχημα.

Οι χρόνοι επέρασαν και ορισμένα πράγματα βελτιώθηκαν, κυρίως στο κέντρο. Κάποιοι πεζόδρομοι δημιουργήθηκαν, κάποια πεζοδρόμια διεπλατύνθησαν, ένας δημοτικός χώρος στάθμευσης κατεσκευάσθη. Η πόλις από την άλλη γιγάντωσε, τα οχήματά της επλήθυναν αναλόγως, πλην όμως η νοοτροπία των κατοίκων να τα επιστρατεύουν και για τις μικρότερες έστω μετακινήσεις τους ουδόλως μετεβλήθη. Ή εκείνη η μουσικόφιλη διάθεσις που επιδεικνύεται με το ηχοσύστημα του διερχομένου αυτοκινήτου να διαλαλεί τους άπιστους έρωτες… Ή πάλι, εκείνη η συνήθεια των εγχώριων δικυκλιστών να εντείνουν με πρόσθετα φασουλάδας τη δυναμικότητα των μηχανών τους. Και πόσες αντιδράσεις καταστηματαρχών χρειάστηκε να υπερνικηθούν, προκειμένου να αποκτήσουν τον σημερινό τύπο διαμόρφωσης οδοί όπως η Μπαϊμπά ή η Ηλιού.

Δυστυχώς το Αγρίνι χρειάζεται πολύ δραστικότερα μέτρα προκειμένου να φανεί ανθρωπινή πόλις. Αναθρέψαμε, επί παραδείγματι, τα παιδιά μας δίχως να διατίθενται ασφαλείς υπαίθριοι χώροι παιχνιδιού. Τα εγκαταλελειμμένα αγροτεμάχια (αλάναι) έχουν πλέον σπανίσει εις το αστικό συγκρότημα, ωστόσο ο Δήμος δεν εννοεί να διαμορφώσει παιδικές χαρές στις νεόδμητες πλατείες. Όπως μου επεσήμανε επ’ αυτού κάποιος υπεύθυνος: «Καλύτερα, γιατί μετά αχρηστεύονται, λόγω κακής συντήρησης…». Είδαμε το Αγρίνι να υψούται ανυπέρβλητα, να γίνεται επταόροφον, και κόσμος να συνωστίζεται στα περιζήτητα διαμερίσματά του. Όλος αυτός ο κόσμος όμως, αναρωτάται κανείς, δεν απαιτεί ούτε φυσικούς χώρους ούτε παιδικές χαρές ούτε ανθρώπινες συνθήκες κυκλοφορίας στην πόλι;

Πριν αρκετό καιρό ένα αυτοκίνητο παρέσυρε τον εξάδελφο Β. παρά της πλατείας Ξηρομέρου, προξενώντας του τρία συντριπτικά κατάγματα στο πόδι. Η γηραιά πενθερά μου έπεσεν άδοξα επί της Παπαστράτου, ως άλλος Δράμαλης, προσπαθώντας να διέλθει τα στενά έμπροσθεν του καταστήματος Κανάτα, και εισέτι ταλαιπωρείται. Τέλος επήλθε και η ώρα μου όταν προ μηνός με ανέτρεψε απρόσεκτος αυτοκινητιστής, καθώς διερχόμουν την οδό Χ. Τρικούπη με ποδήλατο, στέλνοντάς με στο νοσοκομείο. Και παρατήρησα ότι οι φίλοι και οι γνωστοί, βλέποντας την κατάστασή μου, έσειον την κεφαλήν θυμόσοφα λέγοντες: «Ουδείς υπολογίζει εδώ τους δικυκλιστάς…» Πόσα άραγε παρόμοια περιστατικά θα πρέπει να λαμβάνουν χώρα καθημερινά;

Φευ, το Αγρίνι διογκώθη μα δεν εκπολιτίσθη επαρκώς. Τούτο διαπιστώνεται από την έλλειψη μέριμνας για την καθημερινότητα που αφορά τόσο τις νεαρές όσο και τις μεγάλες ηλικίες, από την έλλειψη φυσικών χώρων, καθώς και χώρων παιχνιδιού και ψυχαγωγίας. Αποδεικνύεται από το γεγονός ότι τα αυτοκίνητα κατακλύζουν τους δρόμους του κινούμενα ιλιγγιωδώς, καταλαμβάνουν τα πενιχρά πεζοδρόμια (συχνό φαινόμενο στην οδό Κύπρου), επιβάλλοντας τον Κώδικα Κυκλοφορίας του Ισχυροτέρου στους υπολοίπους ― ενίοτε δε λειτουργούν και ως θεριζοαλωνιστικές μηχανές δια πεζούς και δικυκλιστάς. Τεκμαίρεται από την ανεπάρκεια του Νοσοκομείου της πόλεως και των διατιθέμενων μέσων του. Διαπιστώνεται επίσης από το γεγονός ότι το πάρκο του παραμένει ανενεργό και εκτός της κυρίας πολιτισμικής δραστηριότητος, ενώ οι παράπλευρες σ’ αυτό οδοί δεν συγκεντρώνουν ιδιαίτερη κίνηση. Συμπεραίνεται από την κάθε είδους ρύπανση, κλπ. κλπ…

Με όλ’ αυτά που σας παραθέτω, και μολονότι μπορεί ήδη να σας καταπόνησα, ήθελα να παρατηρήσω ότι εντέλει κάθε πόλις πραγματώνει μιαν ηθική ιδεολογία στον τρόπο λειτουργίας και ανάπτυξής της. Βεβαίως η ηθική εκβάλλει εις την πολιτικήν, αλλά πριν καταλήξουμε εκεί, προτού δηλαδή επισκοπήσουμε τις συγκεκριμένες επιλογές που εφαρμόσθησαν, θα ήταν ίσως σκόπιμο να αναρωτηθούμε: ποιες αξίες εξυπηρετούμε καθημερινά με τους τρόπους μας. Όποιος, επί παραδείγματι, αδιαφορεί για το πώς διαβιούν εις τον τόπον αυτόν τα παιδιά, σημαίνει ότι σωστά-σωστά δεν ενδιαφέρεται ούτε για τα δικά του παιδιά. Όποιος αποδέχεται ως δεδομένη την παντοδυναμία των αυτοκινητιστών, σημαίνει ότι αποδέχεται τον κίνδυνο να παρασυρθεί κάποτε κάτω από τους τροχούς των, ο ίδιος ή μέλος της οικογενείας του. Ούτως ώστε εμπεδώνεται επί πάντας η απολίτιστη αντίληψη του παρόντος μετά των εντόνων χαρακτηριστικών αυτής.

Προκειμένου να περιοριστούν αυτού του τύπου οι ανάγωγες συμπεριφορές, απαιτείται η συνδρομή πλειάδος παραγόντων. Ο βασικότερος ίσως εξ αυτών θα ήτο μία νεωτερική πολεοδομική σχεδίασις, η εκπόνησις δηλαδή ενός ρυθμιστικού σχεδίου, το οποίο θα μπορούσε να προτείνει νέους τρόπους λειτουργίας και προοπτικής για την πόλιν, λαμβάνοντας υπόψιν ευρύτερο φάσμα αξιών από την ευκαιριακή ή αγοραστική σκοπιμότητα που επροτιμήθη ως τώρα. Οι πολίτες χρήζουν πολιτικής αγωγής, αν είναι να βελτιωθεί η ζωή μας εδώ. Τοιούτου είδους αγωγή οφείλει να την προσφέρει αυτή ταύτη η δομή της πόλεως, εφόσον δυστυχώς δεν προσφέρεται από πουθενά αλλού. Επειδή όμως επί του συνόλου ουδείς φαίνεται να την απαιτεί, μόνη ελπίδα απομένει η κινητοποίησις των πεπαιδευμένων ανθρώπων οι οποίοι την βιώνουν καθημερινά και αναγνωρίζουν αυτές τις ελλείψεις. Αναγνωρίζουν πως, όσο γιγαντώνεται τοιούτος οργανισμός, τοσούτο αήθης καθίσταται έναντι των ανθρώπων του, οι οποίοι παλαιώνουν και αδυνατούν να ελέγξουν πλέον τις μεταβαλλόμενες συνθήκες, αμελώντας έτσι εις την πάροδον των ετών να του προσδώσουν ανθρωπινότερο πρόσωπο.

Αντί λοιπόν να δαπανάτε σκανδαλωδώς κονδύλια δια την πολλοστήν ανάπλασιν της κεντρικής πλατείας, ανάγοντάς την σε υπέρτατο προορισμό της αγρινιώτικης εξόδου, κοπιάστε για κάτι σημαντικότερο: την λειτουργικήν ενοποίηση και πολιτισμικήν ανάδειξη του ιστορικού κέντρου της πόλεως, όπως αυτό ορίζεται από την περιοχή του Σταθμού έως τα Παπαστράτεια Εκπαιδευτήρια, το πάρκο και το γήπεδο του Παναιτωλικού. Δώστε ήθος εις την πόλιν σας. Θα το χρειασθώσι υπέρ πάντων εις το μέλλον τα παιδιά σας, διότι, εντέλει, παις υγιής εν πόλει υγιεί.

Ταπεινός συμπολίτης σας,

Διονύσιος Σουρλής, Ιατρός παθολόγος

και για την αντιγραφή, Χ.Τ.

26-03-2007, για τη Pωγμή