ΙΕΡΟΜΑΧΙΕΣ

Από τον Ερανιστή

Εωσφόρος ή δάκτυλος της CIA; Ο μιαρός αιρετικός που ήρθε να μολύνει το άσπιλο κέντρο της Ορθοδοξίας ή ο σε διατεταγμένη υπηρεσία πράκτορας του ευαγούς ιδρύματος του Λάνγκλεϋ που ήρθε να ανακόψει τα δόλια σχέδια ενός άλλου (ρώσου) κυπατζή, του Πατριάρχη Αλέξιου; Του συνάδελφου, καθώς ξέρετε, εκείνων που τόσο διακριτικά ξεπάστρεψαν τον ρώσο διαφωνούντα με πολώνιο.

Το πρώτο ξεστομίστηκε από ποιμένα του εκκλησιάσματος στο περί αγάπης και συγχώρεσης κήρυγμα της Κυριακής, κάπου πέριξ της μικρής μας πόλης. Το δεύτερο γράφτηκε από σοβαρό -φευ- αναλυτή σε σοβαρή εφημερίδα, ανήμερα της επίσκεψης του Πάπα στην Πόλη. Εσείς μπορείτε επίσης να διαλέξετε όλες τις ενδιάμεσες εκδοχές. Άλλωστε στα μυαλά ορισμένων δε διαφέρουν και πολύ μεταξύ τους. Το σίγουρο είναι ότι κανένας δεν πίστεψε τον ίδιο τον Πάπα: «σκοπός μας η ειλικρινής συνεργασία μεταξύ όλων των αποστόλων του Χριστού και ο γόνιμος διάλογος με τους μουσουλμάνους».

Για άλλη μια φορά πρέπει να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Γιατί ούτε η δημοσιογραφική μνήμη ή έρευνα μπορεί να υπερβεί χρονικά την εποχή εκείνη που το Βατικανό συνεργάζονταν με τη CIA στην επιχείρηση «κόκκινη προβιά», ούτε η αμάθεια παντρεμένη με το φανατισμό είναι σε θέση να παραγάγει σοβαρά αποτελέσματα.

Μπορεί λοιπόν η κοιτίδα όλων των μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών να εντοπίζεται στα στενότερα ή ευρύτερα στρώματα των σημιτικών πληθυσμών της Εγγύς και Μέσης Ανατολής, στους τρεις πρώτους όμως μεταχριστιανικούς αιώνες ο ανεξάντλητος τροφοδότης του χριστιανισμού ήταν η εξελληνισμένη πλέον Μικρά Ασία. Μακριά, στη Ρώμη, αναπτύσσονταν αργά αλλά σταθερά η εκκλησία του Αγίου Πέτρου, περιβεβλημένη τόσο με το κύρος του ιδρυτή της όσο και με το βάρος της γεωπολιτικής της θέσης. Την ισορροπία ανέτρεψε άρδην ο Μέγας Κωνσταντίνος, και στις όχθες του Βοσπόρου ιδρύεται το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Εκμεταλλευόμενο κι αυτό τη γεωπολιτική του σπουδαιότητα και την αμέριστη στήριξη, αλλά και απόλυτο έλεγχο, της βυζαντινής εξουσίας θα ανακηρυχτεί σε Οικουμενικό, ήδη από τον 6^ο αι. Η θύελλα των βαρβαρικών εισβολών στη Δύση θα προσδέσει αναγκαστικά τον Πάπα στην Κωνσταντινούπολη, τα πράγματα όμως θα αλλάξουν και πάλι στον 9^ο αι. Όχι τόσο η εικονομαχία, όπως ευρέως πιστεύεται, αλλά η ανάδυση μιας νέας πολιτικής δύναμης στη Δύση αναπροσανατολίζει τον Πάπα, που θα στέψει τον Καρλομάγνο συνεχιστή της ρωμαϊκής παράδοσης. Εφεξής ο Πάπας θα επιχειρήσει να μετατρέψει τα τιμητικά του πρωτεία σε πραγματικά. Ένα ανελέητο παιχνίδι κοσμικής και πνευματικής εξουσίας σε μια περίοδο που ο χριστιανισμός απλώνεται σε όλη την Ευρώπη, διαμορφώνοντας σύνορα και σφαίρες επιρροής, ισχυρότερες και διαρκέστερες από τις πολιτικές –μήπως δεν είναι ορατές ακόμα και σήμερα;

Σ’ αυτό το ιστορικό πλαίσιο οι δογματικές διαφορές, με κυριότερη εκείνη του filioque, δεν είναι παρά προφάσεις. Αφορμές τις αποκαλεί ο Παπαρρηγόπουλος – ο μόνος που έχει συνείδηση της διαχρονίας του θέματος. Προφάσεις που κατ΄οικονομίαν ανεμίζονται (από τον Φώτιο) ή υποστέλλονται (από τον Ιγνάτιο), υπακούοντας σε πρόσκαιρες πολιτικές και διπλωματικές σκοπιμότητες. Το σίγουρο είναι ότι μέχρι το 1054 η οικουμενικότητα, π.χ. των Συνόδων, έχει οριστικά διαρραγεί, ενώ σε μια περίοδο κενού πολιτικής εξουσίας, ο ματαιόδοξος και ισχυρογνώμων Κηρουλάριος θα οδηγήσει, αντάμα με τον Ουμβέρτο, τα πράγματα στα άκρα. Για τους Σταυροφόρους και τους Φράγκους κατακτητές οι Έλληνες (μόνο αυτοί δεν αποκαλούν έτσι τους εαυτούς τους) δεν είναι τίποτε άλλο παρά σχισματικοί, ενώ οι ανθενωτικοί φοβούνται -όχι άδικα- ότι ο στόχος του Πάπα και των λατίνων επισκόπων της φραγκοκρατούμενης Ελλάδας είναι η πλήρης καθυπόταξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι Οθωμανοί το κατάλαβαν αμέσως και για τούτο ο ανθενωτικός Σχολάριος θα γίνει ο πρώτος μιλλέτ – μπασής, πολιτικός υπόλογος όλων των υπόδουλων ορθόδοξων πληθυσμών. Σε όλη την Τουρκοκρατία κατά κανόνα η Εκκλησία αυτοδιοικείται, με μπόλικο πάντως λάδι στα γρανάζια του πολυπλόκαμου οθωμανικού γραφειοκρατισμού. Η πολιτική αυτή ιδιαιτερότητα εξηγεί τόσο τη στάση του Γρηγορίου του Ε΄ (για την οποία πολλές ανοησίες –ένθεν και ένθεν– έχουν γραφεί), όσο και τη με συνοπτικές διαδικασίες διεκδίκηση του Αυτοκέφαλου, ευθύς μόλις η Ελλάδα συγκροτήθηκε ως κράτος.

Για να’ ρθουμε πιο κοντά στο σήμερα, πρέπει να πούμε ότι η δαιμονοποίηση αυτή του Πάπα εγγράφηκε στο συλλογικό υποσυνείδητο της ανατολικής εκκλησίας, (μαζί με ό,τι άλλο έρχονταν κατά καιρούς από την Εσπερία: Διαφωτισμός, ατομικότητα, φυσικές επιστήμες, ανθρώπινα δικαιώματα) και ουσιαστικά τορπίλιζε κάθε προσπάθεια στοιχειώδους συνεννόησης των δυο εκκλησιών.

Μάλλον δεν είναι τυχαίο το ότι η πρώτη ουσιαστική προσέγγιση επιχειρήθηκε μόλις το Πατριαρχείο αποστερήθηκε από το ποίμνιό του, τον Ελληνισμό της Πόλης, στη δεκαετία του 1950, λόγω των μεθοδευμένων τουρκικών διώξεων. Η αναζήτηση ενός Οικουμενικού ρόλου από ένα εκκλησιαστικό θεσμό 17 αιώνων που έχει απομείνει με 2-3 χιλιάδες πιστούς είναι η μόνη προϋπόθεση επιβίωσής του. Δυσεξήγητη η επιμονή της Τουρκίας να αρνείται με ιδιαίτερο πείσμα το ρόλο αυτό, δεν πρέπει να αγνοούμε όμως ότι η στάση αυτή έχει σαφή νομικά ερείσματα στη Συνθήκη της Λωζάννης.

Μέσα από αυτό το πρίσμα, η εικόνα του Βαρθολομαίου και του Βενέδικτου, πιασμένων χέρι – χέρι στον εξώστη του Φαναρίου, μπορεί να έκανε πολλούς Πατριάρχες και μοναχούς να ανασαλεύουν μέσα στους τάφους τους, σίγουρα όμως προώθησε τις επιδιώξεις του Φαναρίου και τις πρόβαλε σε όλη την Ευρώπη. Όσο για τις προσεκτικά επιλεγμένες κινήσεις μιας συσσωρευμένης διπλωματικής εμπειρίας αιώνων, αυτής του Βατικανού, οι κρίσεις μας πρέπει να είναι πολύ μετρημένες, και να μετατραπούν μάλλον σε υποθέσεις.

Η προσοχή της Αγίας Έδρας δε στρέφεται στη Ρωσία, και ας ανάγουν ορισμένοι την Ουνία σε θεμελιώδες ζήτημα. Στους Αγίους Τόπους, στο κέντρο της Εγγύς και της Μέσης Ανατολής στρέφεται η προσοχή του Βατικανού, εδώ και πάνω από 900 χρόνια. Σε μια περιοχή που γεωπολιτικά συμφέροντα, ενεργειακοί δρόμοι και αποθέματα, έντονες πολεμικές συγκρούσεις ανακατεύονται με το τσαλάκωμα μιας υπερδύναμης, άφθονο αίμα αθώων, απέλπιδες εξεγέρσεις Παλαιστίνιων και επικείμενους εμφύλιους πολέμους με ακόμα περισσότερα θύματα.

Πολλοί συνεχίζουν να αγνοούν ότι σ΄ αυτό το καζάνι (που γέννησε θρησκείες, αιρέσεις και δόγματα) οι θρησκευτικές συνιστώσες έχουν πρωτεύουσα και κυρίως διαρκή και διαχρονική σημασία. Ποιος πρόσεξε ότι οι σουνίτες του Λιβάνου επιμελώς απέχουν από την προσπάθεια ανατροπής του Σινιόρα που προωθεί η Χεζμπολάχ, αν και δεν τον θεωρούν λιγότερο πράκτορα των Αμερικανών; Η ενδοϊσλαμική βία στο Ιράκ προκαλεί απείρως περισσότερα θύματα από την κατοχή των Αμερικάνων, άλλωστε όλοι καταλαβαίνουν ότι ο Καρζάι και ο αντίστοιχος ιρακινός κουίσλιγκ θα φύγουν οσονούπω με ελικόπτερα από τις στέγες της πρεσβείας.

Εν έτει 2006 αδυνατούμε ακόμα να περιγράψουμε και να ιεραρχήσουμε τη σχέση του θρησκευτικού με το πολιτικό, ιδωμένη στην πραγματική της διάσταση, αυτήν της μακράς διάρκειας. Το σίγουρο είναι ότι βιαστικές θεωρήσεις και ξεπερασμένα (εμφυλιοπολεμικά που θα΄ λεγε και ο γίγαντας Γιωργάκης) ερμηνευτικά σχήματα μάς απομακρύνουν από την προσπάθεια να κατανοήσουμε την παλαιστίνια εκείνη γιαγιά που στα εξηνταφεύγα της ζώστηκε με εκρηκτικά. Και ίσως να συγκροτήσουμε κάποτε μια σοβαρή πολιτική θέση και παρέμβαση.

Υ. Γ. Επί του πιεστηρίου: «Ο ηγέτης των σιιτών του Ιράκ ζήτησε από τον Μπους πιο σκληρές επιθέσεις κατά των σουνιτών ανταρτών». Αφιερωμένο σε όλους αυτούς που εκστασιάζονταν με την ‘ιρακινή αντίσταση’.