ΩΡΑ ΣΥΝΕΙΔΕΝΑΙ

Η καθ’ ημάς κακομεταχείριση της φιλοσοφίας

του Xάρη Tαμπάκη

chtabakis@sch.gr

Έτυχε κι άλλη φορά από το βήμα αυτό να γκρι­νιάξω για τις ατελέσφορες συναντήσεις της φι­λοσοφίας με το κοινό της πόλης των Αγρι­νιω­τών. Δυστυχώς, η εκδήλωση της 29^ης Οκτώβρη στο Παπαστράτειο προσφέρει άλλη μια τέτοιου εί­δους ευκαιρία…

Ενημερώνω λοιπόν όποιον δε γνωρίζει ότι στην ανωτέρω εκδήλωση ― την οποία συν­δι­ορ­γά­νωσαν από κοινού η Αστρονομική Εταιρία Δ.Ε. και ο Δικηγορικός Σύλλογος της πόλης ― ε­πρόκειτο να μιλήσει ο καθηγητής κ. Κώστας Μπέ­ης, παρουσιάζοντας στην ουσία το βιβλίο του με τίτλο «Η δίκη του Σωκράτη». Δυστυχώς οι οργανωτές της εκδήλωσης είχαν την έμπνευ­ση να προτάξουν στο πρόγραμμα δύο βιντε­ο­προ­βολές σεβαστής διάρκειας, μεταθέτοντας την ομιλία στο τέλος της εκδήλωσης…(!) Αν σ’ αυ­τές υπολογίσουμε τους εμβριθείς και συ­γκι­νη­σιακούς προλόγους των διοργανωτών, κα­τα­λα­βαίνουμε πως φυσικό και επόμενο ήταν, όσοι δεν είχαν προσέλθει με την επιθυμία να δουν τη­λεόραση ή πάλι όσοι ήταν πιεσμένοι χρονικά να εγκαταλείψουν την αίθουσα δίχως να απο­λαύ­σουν την ομιλία ― μεταξύ αυτών των ελα­χί­στων και ο ανυπόμονος γράφων.

Δικαιούμαι λοιπόν να μιλήσω μόνον γι’ αυτά πε­ρί των οποίων διαθέτω άμεση εμπειρία. Οι δύ­ο ταινίες που προβλήθηκαν περιστρέφονταν γύ­ρω από το πρόσωπο του Αθηναίου φιλόσοφου. Η πρώτη είχε βιογραφική επιδίωξη και παρου­σί­α­ζε παραστατικά με ύφος λιτό και τηλεοπτικό τις βασικές γραμμές της ζωής του. Η αφήγηση του Κ. Μπέη ήταν σ’ αυτήν μετρημένη στις δια­τυ­πώσεις και έγκυρη επιστημονικά. Η δεύτερη ται­νία βασιζόταν στην ποιητική σύνθεση με τί­τλο «Ώρα απιέναι» του ιδίου, εμπνευσμένη από τις συνθήκες θανάτου του φιλόσοφου. Το έργο αυ­τό ωστόσο ήταν φανερά επηρεασμένο από τις πεποιθήσεις του κ. Μπέη, ο οποίος πρό­σφα­τα περιεβλήθη με το ιερατικό σχήμα: παρουσί­α­ζε έναν Σωκράτη εισηγητή της ιδέας για την α­θα­νασία της ψυχής και ηρωικό μάρτυρα της ί­διας ιδέας ενώπιον της θανατικής του κα­τα­δί­κης.

Στο ποιητικό του έργο δικαιούται βέβαια κα­νείς να παρουσιάζει τα πράγματα όπως θέλει. Συμ­βαίνει όμως η «τίμια και γυμνή θεά της Φι­λο­σο­φίας», όπως έλεγε ο Νίτσε, να παρουσιάζεται μό­νον εκεί όπου υπάρχει διερεύνηση της αλή­θει­ας. Δηλαδή στον γόνιμο διάλογο ή στην α­ντι­πα­ράθεση θέσεων.

Όταν μάλιστα έχουμε να κάνουμε με τον Σω­κρά­τη, θα πρέπει να είμαστε διπλά προσεκτικοί. Πρό­κειται στην περίπτωσή του για ένα πρόσωπο πε­ριλάλητο ανά τους αιώνες κι όμως ταυτόχρο­να υ­πήρξε ένας δάσκαλος που δεν αποτύπωσε πο­τέ τον λόγο του σε γραπτό κείμενο. Μήπως θα έ­πρεπε με βάση αυτό το γεγονός να προβλη­μα­τι­στούμε σχετικά με τη σημασία που απέδιδε στον ζωντανό λόγο και μάλιστα στον διάλογο, για την αναζήτηση της αλήθειας;

Ήδη οι αρχαίες μαρτυρίες για την προ­σω­πι­κό­τητα και τη φιλοσοφική συνεισφορά του Σω­κρά­τη διαφέρουν μεταξύ τους. Ο Αριστοφάνης, για παράδειγμα, τον παρουσιάζει στις Νεφέλες του ως τον κύριο εκπρόσωπο της νεωτερικής πνευ­ματικής κίνησης στην Αθήνα του 423 π.Χ. Ο Πλά­των, αντίθετα, προσπαθεί να τον διαφορο­ποι­ήσει από τους υπόλοιπους διαφωτιστές, τους οποίους αποκαλεί «ρήτορες» και «σο­φι­στές». Μας είναι άραγε τόσο απαραίτητο να δι­και­ώσουμε τον έ­ναν εις βάρος του άλλου;

Μέσα από τη βασική αυτή ιστορική αντίθεση εί­χαμε επιχειρήσει να παρουσιάσουμε τον φι­λό­σο­φο πριν από λίγα χρόνια, στον ίδιο χώρο, σε μια εκδήλωση που απευθυνόταν στο ευρύ κοινό της πόλης, προσπαθώντας συνάμα να μη θυ­σι­ά­σου­με τη φιλοσοφική προσέγγιση στο βωμό της ό­ποιας προβολής ή ιδεολογίας.[i]

Συνεπείς στην πορεία αυτή, προετοιμάζουμε φέ­τος τις Νεφέλες του Αριστοφάνη με τους μα­θη­τές μας του Λυκείου Κατούνας. Όσο για τους α­φιλοσόφητους και ιδεολάτρες συμπολίτες μας, θα πρέπει να πούμε πως είναι ώρα συνειδέναι.

για τη Ρωγμή, 04-12-2006

[i] Αναζητώντας τον Σωκράτη. Εκδήλωση λόγου και θεάτρου υπό την αιγίδα των Εκπαιδευτηρίων Τσαπακίδη. 26-01-2002, Παπαστράτειο Μέγαρο Αγρινίου. Οργάνωση-επιμέλεια Χ. Ταμπάκη.