ΑΚΡΟΜΑΧΙΕΣ Ή ο Μακιαβέλι στο Μογκαντίσου

Από τον Ερανιστή

Ποτέ δεν πίστευα ότι οι πολιτικές και ιδεολογικές καταβολές της αριστεράς ανιχνεύονταν στον Μακιαβέλι, παρά τις ακάματες προσπάθειες του τμήματος εκείνου του αριστερού και εργατικού κινήματος που θαμπώθηκε από το σύνθημα σοσιαλισμός σε μια μόνο χώρα, και, ακολούθως, στο στόχο αυτό υπέταξε όλες τις ενέργειες και μεθοδεύσεις του, με οικτρά αποτελέσματα για την ελληνική αριστερά, ορατά ακόμα και σήμερα.

Κι όμως τον Φλωρεντινό πολιτικό θυμίζει η πολιτική συμπεριφορά μεγάλου τμήματος της ελληνικής αριστεράς, όπως αποτυπώνεται στα πρωτοσέλιδα και τις αναλύσεις σημαντικών κομματιών της. Το αξίωμα οι εχθροί των εχθρών μας είναι φίλοι μας εφαρμόζεται πάρα πολύ πιστά, ειδικά μετά την κατάρρευση του αντίπαλου δέους μετά το 1989. Υπό αυτό το πρίσμα, η συγκαταμέτρηση του Λούλα και του Τσάβες με τους Ζαπατίστας, μόνο και μόνο γιατί κάνουν δύσκολη τη ζωή στους Αμερικάνους, είναι μάλλον προβληματική^. πολιτικά, ιδεολογικά και πρακτικά.

Το ίδιο τσουβάλιασμα διακρίνει πολλές από τις αναλύσεις μας γι’ αυτό το αξεδιάλυτο κουβάρι της σύγχρονης Μέσης Ανατολής, τσουβάλιασμα μάλιστα που γίνεται αμήχανα μετά τις τελευταίες εξελίξεις και τον απαγχονισμό του Σαντάμ Χουσεΐν (με αμερικανική επίνευση και σιιτική εκτέλεση από τους πολιτοφύλακες του Μοκτάντα Αλ Σαντρ).

Εξηγούμαι.

Σε πολλά σημεία του ισλαμικού κόσμου, αραβικού και μη, υπάρχει σήμερα μια ένοπλη αντιπαράθεση είτε απευθείας με τα αμερικανικά στρατεύματα (Αφγανιστάν και Ιράκ) είτε με αμερικανόδουλα ή αμερικανοκίνητα καθεστώτα (Πακιστάν, Λίβανος, Σομαλία) -η περίπτωση της κατεχόμενης Παλαιστίνης είναι ξεχωριστή. Το μοναδικό κοινό σημείο είναι το θρήσκευμα: είναι όλοι τους μουσουλμάνοι. Πέρα από αυτό όμως, και παρά την απεριόριστη τύφλωση όσων πιστεύουν το αντίθετο στην αμερικανική πολιτική και στρατιωτική μηχανή, δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Τοπικοί φύλαρχοι στο βορειοδυτικό Πακιστάν. Ταλιμπάν, κυρίως Παστούν –ομόφυλοι με τους προηγούμενους στο Αφγανιστάν. Σουνίτες της Αλ Κάιντα και παλιοί μπααθιστές στο Ιράκ. Σιίτες υποστηριζόμενοι από τη Συρία και χρηματοδοτούμενοι από το Ιράν στο Λίβανο. Τοπικοί άραβες φύλαρχοι στη Σομαλία σε συνεργασία με ισλαμιστές (ουαχαβίτες) από τον αραβικό κόσμο. (Και φυσικά ξεχάστηκε η σφαγή στο διπλανό Νταρφούρ: άραβες δουλέμποροι σφάζουν ανηλεώς μαύρους Αφρικανούς, μια σφαγή που ουσιαστικά κανένας δεν καταδίκασε, ούτε η αριστερά. Μήπως είδατε ποτέ ένα κίνημα διαμαρτυρίας για τα εκατομμύρια θύματα της Μαύρης Ηπείρου την τελευταία τριακονταετία, ή μήπως αυτή έχει εκχωρηθεί υποτιμητικά στις ανθρωπιστικές οργανώσεις;) Το παζλ συμπληρώνουν οι Σιίτες που κυβερνούν το Ιράκ: καθοδηγούνται από το Ιράν αλλά συνεργάζονται με τους Αμερικανούς, παρά τις εσωτερικές τους διαφοροποιήσεις -ο αλ Μαλίκι είναι τελειωμένος χωρίς τους Αμερικανούς ενώ ο αλ Σαντρ περιμένει ευφυώς την επόμενη μέρα.

Διακρίνονται όλοι από έντονο αντιαμερικανισμό; είναι προφανές. Το να τους αποδώσουμε όμως με τον αφελή βολονταρισμό μας άλλα επίθετα, π.χ. αντιιμπεριαλιστές, είναι απλώς εκτός πραγματικότητας. Είναι σαν να λέμε ότι οι Αφγανοί που πολέμησαν τους Σοβιετικούς τη δεκαετία του ΄80 ήταν αντικομμουνιστές.

Ομοίως διαψεύστηκαν από την πραγματικότητα όσοι προέβλεπαν ότι η επέμβαση στο Ιράκ εξυπηρετούσε ένα μακροπρόθεσμο και πολυπλόκαμο αμερικανικό σχεδιασμό. Κανένας δεν αμφισβητεί την αμερικανική εμπλοκή στη Μέση Ανατολή: υφίσταται πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και για προφανείς λόγους. Η πολεμική εμπλοκή όμως έχει τους δικούς της ανεξέλεγκτους κανόνες. Το ίδιο συνέβη και στο Βιετνάμ: οι ζούγκλες της Ινδοκίνας δεν είχαν καμία ουσιαστική σημασία για την έκβαση του Ψυχρού Πολέμου. Πάντα στις αναλύσεις μας κυριαρχούν τα γεωστρατηγικά, οι σφαίρες επιρροής, τα νεοταξικά, οι καπιταλιστικές υφέσεις και αναδιαρθρώσεις, τα τόξα και η παγκόσμια κυριαρχία, γιατί πάντα νομίζουμε ότι ζούμε σε μια ξεχωριστή εποχή που διαφέρει από τις προηγούμενες. Τις αποφάσεις όμως για τα γεγονότα τις παίρνουν άνθρωποι και όχι η μακρά διάρκεια. Και συστηματικά αγνοούμε τον ανθρώπινο παράγοντα: οι νεοσυντηρητικοί που περιστοιχίζουν ή επηρεάζουν τον Μπους ήταν και είναι εξαιρετικά κοντόφθαλμοι, ανεπαρκείς και γεμάτοι ιδεοληψίες και εμμονές. Βέβαια, μια παγκόσμια αυτοκρατορία πρέπει να θυμίζει σε όλους ποιος κάνει κουμάντο. Κατά κανόνα το κάνει όμως αυτό επιτυχώς.

Ξετυλίγοντας κι άλλο το κουβάρι ανακαλύπτουμε ότι οι άκρες του νήματος είναι πολλές. Μια διπλή θρησκευτική σύγκρουση. Η πρώτη είναι λίγο παλιότερη, κρατά από το 636: χριστιανοί εναντίον μουσουλμάνων. Μπορεί να είχε ένταση την εποχή των σταυροφοριών, για οκτώ αιώνες όμως και μέχρι σήμερα ήταν παντελώς ανενεργή. Ο πρώτος πόλεμος του Κόλπου και ο Μπιν Λάντεν παρέα με τον Χάντιγκτον τη νεκρανάστησαν. Η δεύτερη είναι ενδοϊσλαμική, σιγοβράζει για αιώνες, δεν προκάλεσε όμως ούτε δικαιολογεί με κανένα τρόπο τον εμφύλιο στο Ιράκ.

Εθνοπολιτικές αντιπαραθέσεις στη συνέχεια. Η Περσία υποτάχτηκε στο Ισλάμ, και αντιμετωπίστηκε πάντα με περιφρόνηση από τους Άραβες, όπως οι Βερβερίνοι και οι Κούρδοι. Έτσι, για σοβαρούς άραβες αναλυτές, πίσω από την εκτέλεση του Σαντάμ δε βρίσκεται το Ιράν, αλλά η Περσία.

Τρίτο επίπεδο, οι κρατικές οντότητες. Εδώ πλέον περνάμε από το πολιτικοθρησκευτικό υπόβαθρο στα πραγματικά κίνητρα. Ιράν, Συρία και Ισραήλ. Για την κάθε μια από αυτές το δικό της συμφέρον υπερτερεί έναντι κάθε άλλης, ακόμα και θρησκευτικής, συμμαχίας. Το Ιράν ελέγχει την κυβέρνηση - μαριονέτα στο Ιράκ, τα σχέδιά του όμως είναι ευρύτερα από τον έλεγχο του σιιτικού νότου. Άλλωστε η Κερμπάλα και η Νατζάφ βρίσκονται εκεί, και οι μοναρχίες του Κόλπου επιθυμούν περισσότερο από το Ισραήλ την εξόντωση του Αχμεντινετζάντ. Συρία και Ιράν δεν έχουν ίδια συμφέροντα σε όλη την περιοχή, συμπίπτουν όμως στο ρόλο της Χεζμπολάχ. Η Συρία ελέγχει το Λίβανο, χωρίς δολοφονίες και διεθνή κατακραυγή, το Ιράν απασχολεί και ενίοτε ταπεινώνει με τους Σιίτες της ίδιας οργάνωσης το Ισραήλ και προβάλλει σε όλο τον αραβικό κόσμο ως το μοναδικό αντίπαλο δέος. Το Ισραήλ μετά το στραπάτσο του καλοκαιριού συστηματικά διενεργεί δολοφονικές επιθέσεις στη Γάζα και αναθεωρεί την εποικιστική του πολιτική, με αποκλειστικό σκοπό την ακύρωση οποιασδήποτε πιθανότητας μελλοντικής επαναπροσέγγισης. Παράλληλα, καθιστά τη Χαμάς μοναδική διέξοδο της παλαιστινιακής οργής, ενώ όλοι οι επίσημοι κρατικοί ή οιονεί κρατικοί θεσμοί που ελέγχονται από τη διεφθαρμένη Φατάχ βουλιάζουν στην ανυποληψία και στην αγκαλιά Αμερικανών και Αιγυπτίων. Πολλοί φοβούνται ότι η ενδοπαλαιστινιακή σύγκρουση θα προκαλεί εφεξής περισσότερα θύματα από τις ακρότητες των Ισραηλινών.

Τέταρτο επίπεδο η αμερικανική επέμβαση. Αλλού συγκεκαλυμμένη, αλλού ανοιχτή, αλλού δολοφονική, απλώς περιμένει το τέλος της θητείας Μπους για να επανασχεδιάσει μια πολιτική ελέγχου της περιοχής, λιγότερο στρατιωτική αλλά περισσότερο αποτελεσματική. Πιθανό της όπλο η ενδοϊσλαμική διαμάχη: όσο περισσότερο το Ιράν κερδίζει πόντους, (αν και η μετά το Χομεϊνί νέα γενιά δε φαίνεται να έχει μιλήσει ακόμα - κι ας αποτελεί τα 2/3 του πληθυσμού) τόσο τα καθεστώτα και οι σουνίτες τύπου Σινιόρα θα γαντζώνονται πάνω της. Η μακιαβελική -δι΄ αντιπροσώπων- εκδίωξη των ισλαμιστών στη Σομαλία προδιαγράφει μάλλον τη συνέχεια(στην αρχή τούς στήριζαν!).

Δε νομίζω όμως ότι μας αφορούν τα σενάρια. Αυτό που προέχει είναι οι προσεκτικές οριοθετήσεις. Στήριξη του αγώνα του παλαιστινιακού λαού, αγώνας που προφανώς πρέπει να δοθεί ενωμένα. Η πολιτική μας συμπαράσταση εξαντλείται στη διαρκώς συρρικνούμενη παλαιστινιακή αριστερά, ο ρόλος της οποίας γίνεται ολοένα και πιο αδιόρατος μέσα σε μια επαπειλούμενη εμφύλια σύγκρουση, στην οποία κάποιοι εξ ημών βιάστηκαν να διαλέξουν στρατόπεδο. Ο πρωτοσέλιδος εκστασιασμός για τη σημερινή πολιτική της Χεζμπολάχ είναι μάλλον άκαιρος, εκτός αν κάποιος πιστεύει ότι ένα δημοκρατικό και πολυπολιτισμικό μοντέλο του Λιβάνου κρύβεται στο μυαλό του Νασράλα. Άλλωστε στο Μογκαντίσου ξανάνοιξαν τα σινεμά, μετά την εκδίωξη των ισλαμιστών από τα χριστιανικά και με στήριξη των αμερικανών αιθιοπικά στρατεύματα. Στο Αφγανιστάν μάς διαφύλαξαν από τις αφελείς ταυτίσεις οι ωμότητες των Ταλιμπάν, πριν ακόμα από τους αμερικανικούς βομβαρδισμούς αθώων. Οι οποίοι σήμερα συνεχίζονται από το ΝΑΤΟ, με ελληνική στρατιωτική επιμελητεία βεβαίως.

Για το Ιράκ δεν υπάρχει ελπίδα. Το αίμα των αθώων θα συνεχίσει να χύνεται και μετά την αμερικανική αποχώρηση. Πέρα από τα επίπεδα που προαναφέραμε, φαίνεται ότι το μοντέλο του εθνικού κράτους μετααποικιακά πρόσφερε, παρά τις τεχνητές συγκολλήσεις μειονοτήτων και τα σύνορα – ευθείες, την μοναδική πιθανότητα εφαρμογής του όποιου νόμου και στοιχειώδους ασφάλειας. Τώρα στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, στο Κέρας και στη μαύρη Αφρική υπάρχουν απλώς εκατόμβες θυμάτων από αδιάκοπες φυλετικές και θρησκευτικές συγκρούσεις. Η Δύση πλιατσικολογεί τους φυσικούς πόρους των περιοχών αυτών (τα κέρδη των πετρελαϊκών εταιρειών από τη Νιγηρία είναι προφανώς πολλαπλάσια από αυτά του Ιράκ), κατά τα άλλα παρακολουθεί απαθώς τις σφαγές να συναγωνίζονται το AIDS ως αιτία θανάτου.

Όσο για τη Μέση Ανατολή, η καθ΄ ημάς αριστερά λοιδόρησε ανελέητα το Καμπ Ντέηβιντ ή το Όσλο (αρκούσε ο Κάρτερ ή ο Κλίντον στη μέση της φωτογραφίας), να που σήμερα όμως φαίνονται παραδεισένιες οάσεις μπροστά στις επαπειλούμενες ακρότητες. … Πόσο γρήγορα ξεχάσαμε ή βαφτίσαμε προβοκάτσιες τις δολοφονίες παιδιών παλαιστίνιων αξιωματούχων από Παλαιστίνιους. Ούτε ο Μακιαβέλι όμως δεν είχε υπονοιαστεί την επιλεκτική ευαισθησία ως μορφή πολιτικής παρέμβασης.